Άμις: Δέσμιοι του παρελθόντος τους

Έγιναν γνωστοί από την ταινία Μάρτυρας Εγκλήματος (1985). Οι Αμενικοί ή Άμις κατάγονται από τους λίγους Eυρωπαίους που έφτασαν στις ΗΠΑ κατά το 18ο αιώνα. Είναι περίπου 250.000 και ζουν απομονωμένοι σε μικρές κοινότητες, χωρίς ηλεκτρισμό και χωρίς αυτοκίνητα.

Όταν ολόκληρος ο πλανήτης πατά γκάζι, σε μια μικρή κοινότητα των ΗΠΑ πατούν φρένο. Την ώρα που ο υπόλοιπος κόσμος χρησιμοποιεί αεροπλάνα, εκείνοι προτιμούν το κάρο. Η παγκόσμια αύξηση της κατανάλωσης πετρελαίου δεν τους επηρέασε. Ανάβουν κεριά τη νύχτα και ξυπνούν όταν ανατέλλει ο ήλιος. Καλλιεργούν τα περιβόλια τους, ταΐζουν τις κότες τους, ράβουν μόνοι τα ρούχα τους. Ζουν σε απόσταση περίπου δύο ωρών από τη Νέα Υόρκη, όμως δεν βιάζονται, δεν έχουν άγχος, ούτε εχθρούς. Πρόκειται για τους Άμις, μια φιλήσυχη και απομονωμένη κοινότητα ανθρώπων που δε θέλουν να έχουν καμία σχέση με τις νέες τεχνολογίες. Σε αντίθεση με τους εργάτες του 19ου αιώνα που αγωνίζονταν για την καταστροφή των μηχανών, οι Άμις απλώς αρνούνται να τις χρησιμοποιήσουν. Δεν ονειρεύονται πως ζουν σε μια ουτοπική, προ-βιομηχανική εποχή. Απλώς έχουν σταματήσει τα ρολόγια στο παρελθόν και υιοθετούν έναν σχεδόν πρωτόγονο τρόπο ζωής. Και όμως, βρίσκονται στο κέντρο των παγκόσμιων εξελίξεων, στις ΗΠΑ.

Τα πρώτα μέλη αυτής της τόσο ιδιαίτερης κοινότητας έφτασαν στην Αμερική από πολύ μακριά. Η κίνηση των Άμις χρωστά το όνομά της στον Τζέικομπ Άμαν (1956-1730), έναν Ελβετό προτεστάντη γερμανικής καταγωγής. Ο Άμαν θεωρούσε πως οι ομόθρησκοί του είχαν απομακρυνθεί από τα διδάγματα του ιδρυτή τους, του Ολλανδού ιερέα Μένο Σίμονς. Σύμφωνα με τον Σίμονς, έπρεπε να αποφεύγουν οποιαδήποτε επαφή με ξένους. Το 1693 ο Άμαν ίδρυσε την κοινότητα Άμις, κάποια από τα μέλη της οποίας αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν στις ΗΠΑ κατά το 18ο αιώνα, διωγμένοι από τους θρησκευτικούς αντιπάλους τους. Έφτασαν στη «γη της επαγγελίας», στην Πενσιλβάνια, και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή Λάνκαστερ Κάντρι. Οι απόγονοι κάποιων από τους πρώτους ταξιδιώτες ονομάστηκαν Ολλανδοί της Πενσιλβάνια (Pennsylvania dutch), επειδή μιλούσαν γερμανο-ολλανδικές διαλέκτους. Αργότερα, μετακινήθηκαν και δημιούργησαν μικρές κοινότητες σε διάφορες περιοχές της χώρας.

Μόνο τα απαραίτητα

Στον πολιτισμό των Άμις η γη και η καλλιέργειά της έχει ύψιστη σημασία και η λιτότητα έχει αναχθεί σε κυρίαρχη φιλοσοφία: «Αν κάτι δεν είναι απόλυτα απαραίτητο, δεν υπάρχει λόγος να το αποκτήσεις». Έτσι, οδηγήθηκαν στο να θεωρούν περιττή την ανάπτυξη οποιασδήποτε φυσικής ή πνευματικής σχέσης με τον έξω κόσμο. Ακολουθούν μια συντηρητική αγροτική οικονομική πολιτική, βάσει της οποίας απορρίπτεται η χρήση των τεχνολογικών μέσων που εφευρέθηκαν τον προηγούμενο αιώνα για να βελτιώσουν τη ζωή στην ύπαιθρο. Δουλεύουν τη γη όλοι μαζί με τα χέρια, με εργαλεία από σίδερο και με άροτρα που τα τραβούν ζώα. Αυτός ο τρόπος ζωής τούς υποχρεώνει να παραμένουν στο κοινωνικό περιθώριο της χώρας όπου ζουν: η ψήφος και η στρατιωτική θητεία, η ανώτατη εκπαίδευση και η επιτυχία στον αθλητισμό ή η δημιουργία μεγάλων επιχειρήσεων δεν αποτελούν προτεραιότητές τους. Παρ’ όλο που πληρώνουν με θρησκευτική ευλάβεια τους φόρους τους, εξαιρούνται από την κοινωνική ασφάλεια των ΗΠΑ. Επιπλέον, δε δέχονται την παραμικρή κρατική βοήθεια στους τομείς της υγείας και της διατροφής. Οι Άμις πληρώνουν ένα τίμημα για να παραμείνουν όπως είναι: έχουν τη φήμη πως είναι απόμακροι, αδιάλλακτοι, ριζοσπαστικοί, φανατισμένοι. Είναι προσηλωμένοι σε μια συντηρητική παράδοση, στην περίφημη Παλαιά Τάξη. Αρνούνται να αλλάξουν τα ήθη και τα έθιμά τους: φορούν απλά ρούχα, έχουν μακριά γένια, δε διαθέτουν μηχανοκίνητα οχήματα ούτε τρεχούμενο νερό στα σπίτια τους, δεν έχουν ραδιόφωνα και τηλεοράσεις, ούτε ηλεκτρικό ρεύμα... Και σε ό,τι αφορά τον γάμο, παντρεύονται μόνο μέλη της κοινότητάς τους.

Υποχρεωτικός εκσυγχρονισμός

Οι αυστηροί κανόνες τους έσπασαν μόνο υπό πολύ πιεστικές συνθήκες: το 1950 οι βιομηχανίες γάλακτος με τις οποίες βρίσκονταν σε διαπραγματεύσεις τους υποχρέωσαν να «εκσυγχρονίσουν» τα συστήματα αρμέγματος και μεταφοράς των προϊόντων τους. Οι Άμις, που εξαρτώνται από αυτή την πηγή εσόδων, αναγκάστηκαν να χρησιμοποιήσουν και πετρέλαιο εκτός από τις παραδοσιακές πηγές παραγωγής ενέργειας, τον αέρα και το νερό. Με αυτό τον τρόπο ικανοποίησαν το αίτημα των πελατών τους να αρμέγουν με μηχανές, να συντηρούν το γάλα σε κατάλληλες συνθήκες και να το μεταφέρουν με μεγαλύτερη ταχύτητα.

Όμως, τη μεγαλύτερη κρίση στις σχέσεις τους με την πολιτεία προκάλεσε η εμμονή τους σε ένα οπισθοδρομικό εκπαιδευτικό σύστημα. Το 1972 η πολιτεία του Γουισκόνσιν χρησιμοποίησε κάθε έννομο μέσο, προκειμένου να γίνει υποχρεωτική η εκπαίδευση των Άμις μέχρι την ηλικία των 16 ετών. Ωστόσο οι γονείς αντέδρασαν, θεωρώντας πως οι εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις που τους επιβλήθηκαν πρόσβαλλαν κάποιες από τις θρησκευτικές παραδόσεις τους, όπως τη σκληρή εργασία από μικρή ηλικία. Υποστήριζαν πως η εκπαίδευση έπρεπε να είναι υποχρεωτική μέχρι την ηλικία των 14 ετών. Αρχικά η κυβέρνηση επέβαλε πρόστιμα στις οικογένειες που αντιδρούσαν. Τελικά όμως το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ εξέδωσε μια απόφαση που προέβλεπε την προστασία του δικαιώματος των κοινοτήτων των Άμις να ασκούν ελεύθερα τις θρησκευτικές παραδόσεις τους. Επιπλέον, προέβλεπε τον καθορισμό του ορίου υποχρεωτικής εκπαίδευσης με βάση το σεβασμό σε αυτή τη θεμελιώδη αρχή.

Συνεργατική ζωή

Τα σημερινά σχολεία των Άμις έχουν αρκετά κοινά χαρακτηριστικά με τα αντίστοιχα των ευρωπαϊκών αγροτικών περιοχών προηγούμενων δεκαετιών. Οι μαθητές φορούν στολές, καλά σιδερωμένα παντελόνια και λευκά πουκάμισα, τιράντες και ψάθινα καπέλα. Μπαίνουν στις τάξεις φορτωμένοι με ντοσιέ και σακίδια. Στο δημοτικό μαθαίνουν ανάγνωση και αριθμητική. Από τα 14 έως τα 16 μελετούν τη Βίβλο και εκπαιδεύονται στις βασικές αγροτικές εργασίες. Η ζωή τους βασίζεται στη συνεργασία, στην αλληλεγγύη και στην αρχή «ένας για όλους και όλοι για έναν». Δεν είναι ανταγωνιστικοί και τους είναι άγνωστες πρακτικές όπως η μάχη για τον βαθμό, το πτυχίο ή οτιδήποτε άλλο θα τους έθετε σε θέση υπεροχής σε σχέση με τα υπόλοιπα μέλη της κοινότητάς τους. Ωστόσο δεν επιδεικνύουν όλοι οι Άμις την ίδια προσήλωση στις παραδόσεις τους. Σε κάποιες κοινότητες, όπως στο Συμβούλιο της Μένονιτ ή στο Μπίτσι Μένονιτ, υπάρχει μεγαλύτερη ευελιξία. Σε πολλές περιπτώσεις, οι γονείς επιτρέπουν στα παιδιά τους να δοκιμάσουν τον «αγγλικό» τρόπο ζωής για κάποια χρόνια και στη συνέχεια να επιλέξουν αν επιθυμούν να ασπαστούν τις αρχές της κοινότητας ή να ζήσουν «φυσιολογικά» στην κοινωνία.

Επίσημο ένδυμα

Επίσης κάποιοι Άμις θεωρούν κάποιες παραδόσεις τους παρωχημένες και προσπαθούν να προοδεύσουν, χωρίς ωστόσο να ξεχνούν το παρελθόν τους. Διατηρούν κάποια στοιχεία του πολιτισμού τους, όπως το να ράβουν μόνοι τα ρούχα τους, με εξαίρεση το κοστούμι της Κυριακής για το οποίο απευθύνονται σε κάποιον επαγγελματία ράφτη. Όμως, δεν αποποιούνται πλήρως τη χρήση της τεχνολογίας και διαθέτουν ψυγείο που λειτουργεί με γκάζι. Ο επισκέπτης της Ιντιάνα διασχίζει τις τεράστιες λεωφόρους των ΗΠΑ πριν φτάσει στις κοινότητες των Άμις. Συγκεκριμένα, ταξιδεύει στον αυτοκινητόδρομο 30, που βρίσκεται ανάμεσα στο Σικάγο και το Κολόμπους. Πρόκειται για μια διαδρομή με πολλές εναλλαγές στα τοπία και στα χρώματα. Η έρημος διαδέχεται το πράσινο, τα υποβαθμισμένα προάστια εναλλάσσονται με συνοικίες με ξύλινα σπίτια και υπέροχους κήπους. Ένα πορτοκαλί φανάρι ανάβει για να περάσει ένα κάρο που το σέρνει ένα άλογο. Πρόκειται για το σήμα που προειδοποιεί τον οδηγό ότι έχει εισέλθει σε ένα διαφορετικό κόσμο. Έναν κόσμο χωρίς οθόνες πλάσματος, ηχοσυστήματα ή υπολογιστές. Οι μελωδικοί ήχοι κλήσης των κινητών αποτελούν μέρος ενός άλλου σύμπαντος, μακρινού. Ο πιο επιθετικός ήχος που ακούγεται στη Ναπανί της Ιντιάνα προέρχεται από τις οπλές των αλόγων που τραβούν τα κάρα υποκαθιστώντας τα συνηθισμένα φορτηγάκια στις διασταυρώσεις των αγροτικών περιοχών των ΗΠΑ. Κάρα με διαφορετικά σχέδια και χρώματα, ανάλογα με τη χρήση για την οποία προορίζονται. Κάποια από αυτά χρησιμοποιούνται για τις μετακινήσεις των Άμις στους δρόμους και τις ειδικές λωρίδες των λεωφόρων. Άλλα για το όργωμα της γης και τη συγκομιδή της σοδειάς ή για τη συμμετοχή σε γάμους, γιορτές ή κηδείες και τη μεταφορά αγαθών που είναι απαραίτητα για την επιβίωσή τους.

Όχι στο αλκοόλ

Στις 8 το βράδυ, το ξενοδοχείο της Ναπανί κλείνει τις πόρτες του. Σερβίρει απλά πιάτα. Η κουζίνα του βασίζεται σε προϊόντα που προέρχονται από το περιβόλι, διαθέτει πλούσια επιδόρπια πασπαλισμένα με κανέλα και δε σερβίρει αλκοόλ, μόνο Coca-Cola. Μετά τις 8, η Ναπανί είναι μια πόλη-φάντασμα και τα σπίτια της βυθίζονται στο σκοτάδι. Το μόνο που φαίνεται μέσα από τα παράθυρα είναι το φως των κεριών ή κάποιας λάμπας πολύ χαμηλής κατανάλωσης. Ο κόσμος κοιμάται νωρίς και ξυπνά μόλις ξημερώνει.

Σίγουρα σταδιακά η κοινωνία των Άμις ανοίγει τις πόρτες της στον κόσμο. Στην Amish Acres, μια μεγάλη αναπαλαιωμένη έπαυλη 300 στρεμμάτων, τις γιορτινές ημέρες προβάλλονται ταινίες και παρουσιάζονται θεατρικές παραστάσεις προς τιμήν των επισκεπτών. Η θεματολογία στις περισσότερες από αυτές τις εκδηλώσεις είναι κοινή: αναπαράσταση των τοπικών εθίμων και παραδόσεων. Επίσης, πραγματοποιούνται εκδηλώσεις όπου παρουσιάζεται ο τρόπος κατασκευής των ξύλινων σπιτιών των Άμις –με ελάχιστα μέσα– ή η παρασκευή χειροποίητου σαπουνιού. Παραδίδονται μαθήματα μαγειρικής και ανοίγουν καταστήματα όπου πωλούν διάφορα προϊόντα, από λευκά είδη μέχρι χριστουγεννιάτικα δωράκια. Οι δυνατότητες που προσφέρει το εμπόριο φαίνεται πως δεν αφήνουν αδιάφορους ούτε τους Άμις.

Περιοδικό focus Ιανουάριος 2008